تحریر نو - یادداشت حسین پاکدل برای فیلم "پدر آن دیگری"

هدف غایی هر اثر هنری رساندن مخاطب به درک و دریافت عمیق از جوهره‌ی هستی و معنایی متفاوت از زندگی است. به‌نوعی رسالتِ معناداری، قابل فهم و تحمل کردن نفس زندگی.

یک اثر هنری فارغ از شکل بیانی با اهدافی معین خلق می‌شود. از همه مهم‌تر این که در وهله‌ی اول با مخاطبِ مورد نظر ارتباط برقرار کند. بعد در فرد یا جمع مخاطب شور و حالی ایجاد کرده و سبب تعالی‌ فکری و به‌تبع آن دگرگونی رفتاری در جامعه انسانی شود. اگر اثر هنری نتواند در روند زندگی تاثیری پیش برنده و یا لااقل تغییر دهنده ایجاد کند در وظیفه‌ی ذاتی خود کوتاهی کرده یا ناموفق بوده است، ولذا به‌سرعت راه نیستی و فراموشی می‌پیماید.

هدف غایی هر اثر هنری رساندن مخاطب به درک و دریافت عمیق از جوهره‌ی هستی و معنایی متفاوت از زندگی است. به‌نوعی رسالتِ معناداری، قابل فهم و تحمل کردن نفس زندگی. زمانی یک اثر هنری موفق تلقی می‌شود که علاوه بر موارد ذکر شده بتواند در بستری از جاودانگی سفر به‌سمت آینده‌ای خاطره ساز را آغاز کند و در این سیر، مدام در حالِ شدن و نو شدن و حضور مداوم در بطن زندگی باشد. وجهی از تبدیل شدن به خاطره‌ای نا زدودنی‌ و مشترک جمعی. مخاطب در گستره‌ای از سلایق گوناگون و نگرش‌های متفاوت باید بتواند این اثر هنری را بخشی از خود کرده و با آن و هم‌راه آن زیستِ معنادار کند. چنان‌که انگار از ازل بخشی جدایی ناپذیر و لاینفک وجود و هستی است و چنان‌چه نبود، این کمبود به شدت حس می‌شد. مثل اشعار حافظ یا آثار شکسپیر و امثالهم که اگر نبودند قطعا وزن هستی کم‌تر از این بود که هست.

طبعا هر اثر هنری بسته به‌شکل و ظرف و ظرفیت بیانی، تاثیرات متفاوتی از خود به‌جای می‌گذارد. در حوزه‌ی ادبیات به‌عنوان خواننده با پیش‌زمینه‌های ذهنی باید بتوانیم با دنبال کردن خطوط ثبت شده بر اوراقِ کتاب به جهان نویسنده و اثرِ زاده شده وارد شویم تا بدان‌چه به‌واسطه‌ی چینش واژه‌ها خلق شده دست یابیم. ممکن است این فرایند بر مبنای وقت، حوصله، عادت مطالعه و ده‌ها ملاحظه دیگر دیر زمانی طول بکشد. اما در عالم سینما جهانی از پیش مهیا شده در بستر زمانی کوتاه همان فرایند بر پرده تابانده می‌شود و ما در یک نشست، به صورتی مستمر و گاه کامل، شفاف و روشن وارد جهان اثر شده و گاه با خود باری کمابیش هم‌وزن درک و دریافت ذهنی به خارج از سالن سینما می‌بریم.

تاکنون با رویکرد به ادبیات آثار سینمایی زیادی ساخته شده است که غالبا موفق هم بوده‌اند. چون جان‌مایه‌ی اثر که همانا داستان پایه است به‌شکلی امتحان پس داده، خلق شده است. حال لازم است هنرمندی آن‌را به‌وجهی کمال‌یافته تبدیل به تصویر کند برای تاباندن بر پرده و ذهن تماشا کند. در کشور ما هم کم نیست شاهد مثال. چه آثاری که از روی آثار مکتوب فارسی اقتباس شده و چه مواردی که از روی آثار غیر ایرانی ساخته شده است. شاهد مثال زیاد است.

تجربه‌ی ساخت فیلم بر مبنای رمان زیبای "پدر آن دیگری" اثر بانو پرینوش صنیعی توسط کارگردان با تجربه و خاطره‌ساز، یداله صمدی بسیار دل‌نشین و ماناست. از خانم صنیعی اثر جاودان و عبرت آموز "سهم من" را اغلب اهل کتاب خوانده‌اند. رمانی درخشان و پرجسارت که تاکنون بارها و بارها به تجدید چاپ رسیده است و امید می‌رود روزی تبدیل به سریال شود که اگر شد اثری ماندگار خواهد شد. از یداله صمدی هم آن‌چه در حافظه و خاطره مانده همه یک‌دست ماندگاری را به‌ذهن سینما متبادر می‌کند. اکنون ماحصل قلمِ دغدغه‌مند دکتر پرینوش صنیعی و نگاه دقیق و ظریف استاد صمدی به‌عنوان سینماگری کاربلد اثری متولد شده که از هر جنبه نگاه شود موفق و اثر‌گذار است. اگر رسالتی برای سینمای ملی ایران قائلیم و وظایفی برایش برمی‌شمریم این اثر توانسته تا حد زیادی همه را برآورده کند. قدرت جذب و ارتباط داشته باشد، این فیلم دارد، فراتر از آن تماشاگر خود را راضی و با دست پر روانه می‌کند. فیلمی تاثیر گذار باشد، با اطمینان می‌شود گفت این فیلم به شدت تاثیر گذار است، تا آن‌جا که بی‌استثنا لحظاتی اشک شوق، متاثر از عطوفتِ سرشارِ فهم و درکِ مهر و دوستی بر چشمان تماشا جاری می‌کند.

به‌عنوان فیلمی از سینمای بدنه به نمادها و اصولا رفتارشناسی بومی و فرهنگی کشور عنایت داشته باشد شک نباید کرد این اثر در حد اکمل این ویژگی را دارد. مروج عشق باشد که هست. مهربانی و فهم حکیمانه را ترویج کند که می‌کند. بنیان خانواده را تقویت کند صادقانه به بهترین شکل می‌کند. مبلغ کمک به هم‌نوع باشد قطعا این فیلم بهترین شاهد مثال است. خلاصه آن‌که هرآن‌چه لازم است یک فیلم برای مخاطب خاص و عام داشته باشد "پدر آن دیگری" یک‌جا با خود دارد. از بازی‌های درخشان علی‌الخصوص بازی حیرت‌آور و بی‌کم و کاست هنرمند ارجمند هنگامه قاضیانی به نقش مادر، نقش‌آفرینی باورپذیرِ بانو فریده سپاه‌منصور و بازی ستایش برانگیز استاد ثریا قاسمی به نقش مادر بزرگ که تا ابد در ذهن می‌ماند گرفته تا طراحی صحنه و متن و کارگردانی. این‌ها همه به‌شکلی شریف و صادقانه در خدمت روایت قصه‌ای بکر و ناب است. جدای از تمام ویژگی‌های منحصر به‌فرد این فیلم، یک نکته بیش از همه در کل اثر جلب نظر می‌کند و آن این که داشته‌های بومی و ذخیره شده در حافظه‌ی بزرگان هر خانواده گاه چنان شفابخشند که روح و روان آدم را تروتازه می‌کنند. در لحظه پایانی فیلم "پدر آن دیگری" تازه می‌فهمیم چه ثروتمندیم ما.

حسین پاکدل