تحریر نو - جنگ مصلحت با مستند در همراه با فرات

ساخت مستندی درباره‌ی بازه‌ی زمانی ۱۹۱۴ میلادی تا ۲۰۱۴ میلادی توسط یک ایرانی، خود به اندازه‌ی کافی مولفه‌های تامل برانگیزی در بطن خود دارد،بی‌آن‌که حتی مستند "همراه با فرات" را دیده باشید.

مضاف بر این‌که، تزاحم تبادر ذهنی واژه " فرات"، یکی از عرایس ادب سوگ سالار شهیدان،با آن اهدافی که کارگردان فیلم ،از نامگذاری فیلم دارد،بسیاری از بینندگان را دچار اشتباه کرده می کند که شاید این اثر ربطی به آیین های جاری سالگرد گرامیداشت شهادت حماسه سازان کربلا داشته باشد.خیر،مستند همراه با فرات،هدفمند ساخته شده است و قابلیت یک سریال چند قسمتی را دارد.شاید هم این مستند که به استناد قول کارگردان در برج میلاد ،به تهیه کنندگی جامعه ملل اسلامی عراق ساخته شده است،بعدها به سریالی برای آن طرف مرزها ساخته شود ولی رویکرد تاریخ گزاری تدوبنگر،که به سال میلادی است و زبان عربی آن،به مخاطب و منتقد این اطمینان را می دهد که این مستند،بنابر مصلحت ساخته شده است و بنابر مصلحت نیز اکران!

مستند همراه بافرات،با اینکه قرار است یک قرن تاریخ کشور عراق را بازگو کند،بیش از سی درصد از زمان خود را به پدیده صدام اختصاص داده است،از ملک فیصل پادشاه سابق سوریه و پادشاه اولیه عراق جدا شده از عثمانی،به نیکی یاد می کند!

اما دلیل این تکریم پادشاه در اواسط فیلم چیست،در صورتیکه آموزه های ما و یکی از انگیزه های انقلاب اسلامی،مبارزه با توارث سلطنت بوده است و قول معروفی از بنیانگزار انقلاب این بوده است که پادشاهی موروثی،خلاف انسانیت است.

شاید دلیل آن را باید در نیاکان ملک فیصل درک کرد،چون کارگردان با مانور دادن روی مساله بی پدری صدام،نشان داده است که چنین امری در نزد او اهمیت دارد.

ملک فیصل، از خاندانی هاشمی، شریف حسین، کلید‌دار کعبه است.

فیصل اول پسر سوم شریف حسین اولین پادشاه عراق مدرن و بنیانگذار سلسله هاشمی در عراق بود. پس از او، فرزندش غازی به عنوان پادشاه، حکومت عراق را در دست گرفت. آخرین پادشاه این سلسله در عراق فیصل دوم فرزند ملک غازی بود که با کودتای ۱۹۵۸ از قدرت برکنار شد. پس از کودتا، فیصل دوم همراه با ولیعهدش و نخست وزیر (نوری سعید) همگی به طرز فجیعی اعدام شدند. بعد از این کودتا، در عراق جمهوری اعلام شد، ولی تا حمله آمریکا به عراق دیکتاتوری و تحت تسلط اعراب سنی ماند.

در واقع، این سلسله فرزندان حسین الهاشمی معروف به شریف حسین محسوب می شوند که امیر و حکمران حجاز بود. شریف حسین پس از فروپاشی امپراطوری عثمانی، قدرت بیشتری گرفت.

بعد از جنگ جهانی اول، سرزمینهایی مانند عراق و اردن و فلسطین تحت قیومیت انگلیس قرار گرفت. فرزندان شریف حسین با حمایت انگلیس، دولت های جدیدی را در عراق و اردن پایه ریزی نموده و حکم رانی کردند. پسر ارشد وی شریف علی مدتی امیر و حکمران حجاز بود. دو پسر دیگر او عبدالله و فیصل به عنوان پادشاه بر اردن و عراق حکومت کردند.

جهت گیری در روایت تاریخ کشور عراق،از یک سو،و روایت آن توسط یک کارگردان ایرانی،با اینهمه سوژه های روی زمین مانده تاریخی و فرهنگی کشور خودمان،ذهن تماشاگر وطن دوست ایرانی را درگیر می کند و با وجود همه کات های فنی و تلون ها،دیزالوهای هنری چون نگاه پیرزن و پیرمرد خیابان های بغداد،وجوه برجسته اطلاعاتی چون؛۲۸ بار اشغال عراق و تلفیق عکس و فیلم و وایت بردی که از تاریخچه شلوغ یک قرن عراق،سیاه می شود و حتی تلفیق بازی شطرنج و همپوشانی کیش و مات=کیش ملک،برجسته سازی فعالیت های کشور مرموز انگلیس در اتفاقات ایران و عراق،روایت پیشبینی خطر صدام حسین توسط امیر عباس هویدا،...از سوی دیگر،تماشاگر مطلع با فقدان موضوعاتی چون؛عدم پرداخت ریشه یابی نام کشور عراق،ریشه لغوی بغداد،خرابه های تیسفون و طاق کسری (خسرو)،تحولات عثمانی و نحوه جداشدن عراق از عثمانی و ترکیه امروز،عدم توجه معنادار به حضور بنیانگزار انقلاب در عراق،چرایی جنگ ۱۶ کشور در کنار عراق علیه ایران،چرایی حمله موشکی صدام به اسراییل پیش از اتمام حمله امریکا و اشغال بغداد و دلیل برزبان آوردن جملات ؛مرگ بر اسراییل ،مرگ بر ایرانی آتش پرست و زنده باد فلسطین توسط صدام حسین،نمی تواند به استنادهای این مستند پر زرق و برق،دلخوش کند.

شاید،نظامی مقتدر در مرکز گسترش سینمای مستند وتجربی ،باید ،مستند و گونه های آن را بازتعریف کند.اما آنچه از نظر منطقی،از اصطلاح مستند بر می آید،اولویت استناد کردن به آن است و اگر کوششی بصری،برای اقناع کردن موقتی تماشاگر خود،از استناد به هردلیلی فاصله بگیرد،و به دیوار نامعتبر مصلحت تکیه زند،به میزان ماندگاری اش،ضربه زده است.

با اینهمه،مستند همراه با فرات کار فرشاد اکتسابی،می تواند تلنگری برذهن تماشاگری باشد که تاریخ ایران را جدای از تاریخ عراق فرض می کند و بازهم با وجود همه لکنت هایی که دارد،رسا و پر اطلاع است.

هومن ظریف.