تحریر نو - خلاقیت گمشده در طراحی پوستر

امیر زبان‌آور
مدرس دانشگاه و کارشناس ارشد تبلیغات در سینما

امروزه با وجود گستردگی تبلیغات و راه‌های اطلاع‌رسانی، مخاطبان هر کالا یا خدماتی با هجوم گسترده‌ی انواع و اقسام این ابزارهای تبلیغاتی مواجه هستند. دراین میان، عنصر تبلیغاتی به‌نام "پوستر" وجود دارد که یکی از ابزارهای تبلیغاتی تهیه‌کنندگان فیلم، جهت جذب مخاطبان و تماشاگران برای دیدن فیلم‌ها، که همانا مهم‌ترین هدف آن‌هاست، محسوب می‌شود.

وجوه مختلف این پوسترها مانند استفاده از تصاویر بازیگران معروف ازجمله نکاتی است که باعث جذابیت درجهت جلب نظر مخاطبان می‌گردد. پوستر تلفیقی است از هنر گرافیک و تبلیغات. در تعریف جزئی‌تر، پوسترها برای اطلاع رسانی مطلب، رویداد یا موضوع خاصی به‌کار برده می‌شود و چون در زمان و مکان خاصی و برای مقصود خاصی در همان زمان و مکان طراحی می‌شود، اثر گذرا و ناماندگاری است.

بر خلاف دیگر رسانه‌های بزرگ‌تر و پیچیده‌تر، پوستر به‌طور کلی یک تلاش ساده برای جلب توجه و ارائه‌ی اطلاعاتی جامع در مورد یک رویداد یا محصول است. با نگاهی دقیق‌تر به جشنواره‌های بزرگ و سطح اول در دنیا و علی‌الخصوص جشنواره‌های فیلم، در زمینه‌ی طراحی پوستر این جشنواره‌ها به نکات بسیار مهمی در زمینه‌ی طراحی و تبلیغات این جشنواره‌ها بر می‌خوریم که متاسفانه در کشور ما این مسائل رعایت نمی‌گردد.

اگر قدری از محیط علمی و سازمانی ایران اطلاع داشته باشیم، پیش‌فرض‌هایی در خصوص این نقصان در ذهن‌مان نقش می‌بندد. اول این‌که سطح زبان انگلیسی در کشور بسیار پایین است. لذا مراجعه به کتاب‌ها و مقاله‌های خارجی کم‌تر انجام می‌گردد. پس طبیعتا این دریچه‌ی علمی بر روی بسیاری از این نوع افراد بسته است و در عین حال ادبیات مکتوب تبلیغ نیز در کشور رشد زیادی نداشته و معدود کتاب‌هایی در این حوزه وجود دارد که هیچ‌کس با مطالعه‌ی این تعداد کتاب نمی‌تواند خود را متخصص تبلیغ بنامد.

از طرف دیگر بیش‌تر افرادی که در شرکت‌های تبلیغاتی مشغول به‌کار هستند از رشته‌های تحصیلی متفرقه و با مطالعه‌های ناچیز در خصوص تبلیغات وارد این سازمان‌ها شده‌اند و به شکل تجربی مشغول کار در زمینه‌ی تبلیغات هستند که اگر بیننده‌ی عمیق، تبلیغات موجود را مورد مطالعه قرار دهد این ناپختگی در عمده تبلیغات ما به چشم می‌خورد. از منظر روان‌شناسی عنوان می‌شود که وجود تجربه‌ی بالا در یک حوزه‌ی کاری بدون شناخت دقیق علمی، از بعضی جهات به فرد آگاهی کاذب می‌دهد.

آگاهی کاذب یعنی این‌که ما تصور می‌کنیم که کار را بلد هستیم چون بارها آن را انجام داده‌یم، اما حقیقتا آن‌را بلد نیستیم و یا این‌که کاملا صحیح آن‌را انجام نمی‌دهیم. زیرا شناخت علمی از آن نداشته و نداریم. این در حالی است که در کشورهای توسعه یافته با ورود به عصر سلطنت رسانه‌ها، پارادایم سنتی تبلیغات در حال تغییر بوده و تبلیغات وارد پارادایم جدیدی شده است. پارادایمی که متخصصان بازاریابی در آن بیش‌ترین نقش را ایفا می‌کنند.

در پارادایم جدید عنوان می‌شود که کسانی باید حوزه‌ی تبلیغات را در دست گیرند که صنعت و سازمان را بشناسند که به عبارتی این امر خود نیازمند مطالعات گسترده‌ی مدیریتی است. مادامی‌که یک متخصص تبلیغ درک صحیحی از صنعت و سازمان نداشته باشد، نمی‌تواند تبلیغ صحیحی را طراحی نماید. با نگاهی دقیق‌تر به جشنواره‌هایی به مانند برلین، ونیز، لس‌آنجلس، ونكوور كانادا، كارلوی واری جمهوری چک و... در زمینه‌ی طراحی پوستر به نشانه‌های بسیار خلاق و جذاب برای مخاطبان و تماشاگران برمی‌خوریم که متاسفانه در طراحی پوسترهای جشنواره فیلم فجر در چندین و چند دوره برگزاری، به این موارد دقتی نشده است

نمونه‌ی بسیار در دسترس و جدید آن پوستر جشنواره فیلم لس‌آنجلس می‌باشد. جشنواره معتبری که پوستر آن در وب‌سايت FilmFestivalPosters که هم‌چون همیشه اقدام به معرفی بهترين پوسترهای جشنواره فيلم در سراسر جهان كرد، درسال ۲۰۱۱ رتبه‌ی اول را کسب نمود. یا پوستر جشنواره فیلم برلین در سال ۲۰۱۴ که به‌خوبی می توان به موارد خلاقه آن از قبیل استفاده از رنگ‌های شاد در جهت القا فیلم‌های متنوع برای تماشاگران اشاره نمود. ویژگی‌هایی که نه تنها در این دو نمونه مورد اشاره، بلکه در تمامی پوسترهای جذاب و خلاق جشنواره‌ها و فستیوال‌های فیلم به‌خوبی مورد استفاده قرار می گیرد.

نمونه پوستر‌های این‌چنینی که برای جشنواره‌ها و فستیوال‌های فیلم طراحی شد به‌راحتی در دسترس طراحان و علاقه‌مندان هست و مشاهده‌ی این پوسترها، یک کلاس آموزشی مناسب برای متخصصان نیز می‌باشد. اما متاسفانه در طی این ۳۲سال گذشته که از برگزاری جشنواره فجر می‌گذرد، ما به ندرت به پوستر متناسب و خلاقی بر می‌خوریم. عدم شناخت و تسلط کافی از سوی طراحان در زمینه فیلم، تبلیغات و به‌خصوص بازاریابی و نفوذ بی‌سلیقگی بی‌جا از سوی برگزارکنندگان این فستیوال اجازه‌ی خلاقیت را از طراحان گرفته و همین باعث عدم جذابیت و جلب توجه و استقبال تماشاگران نسبت به پوسترها شده است.

عدم استفاده از ویژگی‌های اصلی یک پوستر موفق که شامل سادگی، گویایی، جذابیت رنگی، انتخاب کادر مناسب، ترکیب‌بندی، هم‌آهنگی بین عناصر، خلاقیت، خوانایی در نوشتار، اجرای مناسب و حروف گذاری مناسب تيترهای فرعی و اصلی در پوستر، باعث شده که در اکثر قریب به اتفاق این نمونه‌های تبلیغاتی از یک ساختار منسجم به منظور جلب توجه و جذابیت، برخوردار نباشد.

به‌عنوان نمونه در کم‌تر پوستر خلاقی سراغ داریم که از فرمت و کادر عمودی با اندازه 70*100 خارج شده و مثلا در یک کادر مربع طراحی گردد و موارد دیگر. در حالی که در راه برگزاری یک فستیوال و جشنواره بین‌المللی فیلم یکی از اولین نشانه‌ها و نمونه‌های تبلیغاتی و یکی از شناسنامه‌های آن جشنواره پوستر آن است. در هر حال امیدواریم با نگاهی دوباره به پوسترهای دوره‌های گذشته و الگو قراردادن پوسترهای فستیوال‌های بین‌المللی موفق و استفاده از نظرات و پیش‌نهادات کارشناسان در زمینه‌های مرتبط، بتوانیم پوسترهای خلاقانه‌تری را طراحی و در معرض دید عموم و به‌خصوص تماشاگران بگذاریم.