پرونده‌ای برای مجموعه‌های "الف ويژه"
19 مرداد 1393 ساعت 16:26
رسانه‌ی ملی با هدف نمايش وقايع مربوط به دين اسلام، زندگی امامان معصوم (ع)، دفاع مقدس، تاريخ معاصر ايران و انقلاب اسلامی و... سريال‌های فاخری را توليد و پخش كرده‌است که به دو مجموعه از آن‌ها می‌پردازیم.
تحریرنو: رسانه‌ی ملی طی ۱۰ سال گذشته مخاطبان بی‌شمارش را به تماشای سريال‌های ماندگار و تاريخی از قاب تلويزيون، دعوت كرده‌است. اين رسانه‌ی مردمی با هدف نمايش وقايع مربوط به دين اسلام، زندگی امامان معصوم (ع)، دفاع مقدس، تاريخ معاصر ايران و انقلاب اسلامی و... سريال‌های فاخری را توليد و پخش كرده‌است و تعدادی را نيز در دست توليد دارد.
كلاكت يک
در توضيح برنامه‌های "الف ويژه" می‌توانيم بگوييم: "الف ويژه" گونه‌ای از آثار عمدتا تاريخی و مذهبی است كه با هزينه‌های فراتر از ساير آثار نمايشی و با هم‌كاری يک گروه بزرگ توليدی، سعی در بازسازی قسمتی از تاريخ اين مرز و بوم و يا معرفی يكی از شخصيت‌های دينی و يا ملی را دارد. در واقع سريال‌های الف ويژه موضوعی جذاب دارد با رويكرد معرفت‌افزايی، و به نيازها و پرسش‌های امروز و فردای مخاطبان پاسخ می‌دهد.
در اوايل دهه‌ی ۶۰ هم‌زمان با پخش سريال تاريخی "سربداران" اولين گام‌های توليدات "الف ويژه" نمايشی در تلويزيون برداشته شد. سربداران و پس از آن مجموعه‌ی ديدنی "هزاردستان"، كه از آثار تماشايی و ماندگار زنده‌ياد علی حاتمی است، نياز تلويزيون به اين‌گونه‌‌ی نمايشی را آشكار ساخت و رسانه‌ی ملی را به تكاپوی توليد اين قبيل مجموعه‌ها سوق داد.
از اقدامات شايسته‌ی آن‌زمان ساخت شهرک سينمايی غزالی با تلاش شايسته‌ی مرحوم حاتمی بود. با فراهم‌شدن امكانات سخت‌افزاری، آرشيو ابزار و لباس و مكان مشخص و مخصوص برای اين توليدات ساير آثار نيز توانستند از اين امكانات بهره‌‌مند شوند. آثاری با مضامين تاريخی و مذهبی كه نگاهی فراتر از سرگرمی دارد و با تعداد قسمت‌های عمدتا بالا سعی در مرور و تصويرسازی يک دوره‌ی مشخص تاريخي و مذهبي و يا بررسی يک شخصيت يا جريان اجتماعی را دارند.
به مرور زمان طرح و برنامه، تحقيق و گردآوری اطلاعات شاخص در نگارش اين آثار جای‌گاه ويژه‌ای پيدا كرد و فيلم‌سازانی متخصص در اين حوزه تربيت شدند. فيلم‌سازانی كه با آثارشان مخاطب عادی و غيرفعال تلويزيون را درگير مسائلی فراتر از برنامه‌های روتين تلويزيون می‌كردند و حتی در موارد بسياری باعث ايجاد يک جريان دنباله‌دار شدند.
يكی از ويژگی‌های سريال‌های "الف ويژه"، خلق شخصيت‌هايی است كه مدت‌های طولانی در حافظه‌ی مخاطب می‌ماند. شخصيت‌هايی هم‌چون شيخ باشتين، قاضی شارع، رضا تفنگچی، مفتش شش‌انگشتی، شعبان استخوانی، وليد، عمروعاص، مالک اشتر، مختار و... .
اثرگذاری اين آثار در طول اين سال‌ها به‌حدی زياد بود كه سازندگان آن سعی در ادامه‌ی آن داشتند، به‌عنوان مثال ادامه‌ی تجربه‌ی موفق كيف انگليسی با مجموعه‌ی كلاه پهلوی.
با مشخص‌شدن اين قدرت تاثير، توليد آن به‌دغدغه‌ی كاملا مشخص مديران و برنامه‌سازان تبديل و باعث‌شد در سياست‌گذاری‌های كلان، هميشه به اين قبيل توليدات به‌عنوان شناس‌نامه‌‌ی برنامه‌های نمايشی صداوسيما نگريسته شود.
فراموش نمی‌كنيم كه در شهرک سينمايی و تلويزيونی غزالی، سريال‌هايی هم‌چون هزار دستان، يوسف پيامبر (ع)، مردان آنجلس، كيف انگليسی و... توليد شد كه در واقع با حفظ لوكيشن‌های قبلی و بهره‌برداری از آن‌ها در طول ساليان متمادی برای ساير توليدات، اين مجموعه‌ی فاخر و ارزش‌مند به موزه‌ای بی‌بديل و ديدنی تبديل شده‌است. موزه‌ای كه با تماشای هر بخشی از آن شما به تاريخ اسلام و ايران سفر می‌كنيد.
در اين سال‌ها شبكه‌ی يک سيما كه شبكه‌ی ملی ما نيز محسوب می‌شود با هم‌راهی و مساعدت مركز سيمافيلم نقش مهمی در ساخت مجموعه‌های "الف ويژه" داشته‌اند. نتيجه‌ی هم‌كاری تنگاتنگ اين دو حوزه‌ی برنامه‌ساز در رسانه‌ی ملی، توليد سريال‌های ماندگاری است كه هرگاه با تامين اعتبارات و برنامه‌ريزی مدون و طولانی‌مدت هم‌راه بوده پاسخ مثبت مردم را به‌هم‌راه داشته و به‌طور چشم‌گيری تعداد آن‌ها را افزايش داده‌است. در اثبات اين موضوع می‌توان به اقبال مردمی به سريال "مختارنامه" اشاره كرد كه پس از پخش هفتگی، با تبديل هر ماجرا به فيلم تلويزيونی مستقل و پخش در ماه محرم، كماكان تازگی خود را به‌رخ می‌كشد و نياز قاب شيشه‌ای را به اين نوع آثار مرتفع می‌سازد.
يكی از رسالت‌ها و اهداف پسنديده‌ی رسانه‌ی ملی و به‌ويژه سيمای جمهوری‌اسلامی ايران گام‌برداشتن در راستای تعميق بينش سياسی، ملی و مذهبی مردم است. قطعا ابزار هنر و خصوصا فيلم و سريال كه از دامنه‌ی مخاطب بالايی برخوردار است يكی از شيوه‌های پرداختن به اين مهم است.
از زمانی‌كه سريال امام علی (ع) توليد و پخش شد، شايد همه‌ی مردم به‌خوبی می‌دانستند كه اين سريال به‌دليل جنبه‌ی مذهبی و اعتقادی آن به يكی از ماندگارترين آثار تبديل خواهدشد.
هم‌چنين سريال مردان آنجلس (اصحاب كهف) كه همانند سريال امام علی (ع)، به‌دليل جنبه‌ی قرآنی‌اش از پربيننده‌ترين سريال‌ها محسوب می‌شد و از محبوبيت بالايی نزد مردم برخوردار بود. پس از آن‌هم سريال‌های دينی "تنهاترین سردار"، "ولايت عشق"، "مريم مقدس"، "مسافر ری"، "معصوميت از دست رفته"، "بشارت منجی"، "يوسف پيامبر (ع)"، "مختارنامه" جملگی از پربيننده‌ترين برنامه‌های نمايشی تلويزيون محسوب می‌شدند.
اما در كنار پخش آثار قرآنی، توليد و پخش مجموعه‌هايی نظير: "شب دهم"، "كارآگاه علوی"، "زير تيغ"، "خاك سرخ"، "در چشم باد"، "شوق پرواز"، "شهريار"، "مدار صفردرجه"، "كلاه پهلوی"، "روزگار غريب"، "شيخ بهايی"، "تبريز در مه"، "يک مشت پر عقاب"، "سرزمين كهن" و... كه تاريخ و سرگذشت ايران را به‌تصوير می‌كشد، از اقدامات ارزش‌مند رسانه‌ی ملی است.
با گسترش هجمه‌آميز ماهواره‌ها، بنياد خانواده از سوی رسانه‌های بيگانه و سريال‌های ماهواره‌ای به‌شدت در معرض تهديد قرار گرفته‌است. رسانه‌ی ملی با درک اين تهديد، برای مقابله و مصونيت خانواده‌های ايرانی ساخت فيلم و سريال‌های جذاب و مخاطب‌پسند را در اولويت قرار داده‌است تا نگهبان ارزش‌های اصيل فرهنگی، ملی، قومی و ميهنی باشد. بدين منظور برای توليد آثار فاخر جديد در حوزه‌های دين، انقلاب اسلامی، دفاع مقدس و بيداری اسلامی نيز طرح و برنامه دارد.
مجموعه‌های "مردان دره‌ی گرگ"، "شهيد باكری"، "حضرت موسی (ع)"، "دستی بر ثريا"، "سلمان فارسی"، "حماسه‌ی ميشان (فتوا)"، "ابوطالب"، "فصل بی‌پروايی"، "پوريای ولی"، "آخرين شاه، آخرين دربار"، "معمای شاه"، "شهيد چمران" و... از جمله الف ويژه‌هايی است كه مراحل توليد خود را سپری می‌كنند.
كلاكت دو
از امام علی تا مختار ثقفی
داوود ميرباقری از جمله فيلم‌سازانی است كه سهم بسزا و نقش مهمی، در توليد و ساخت سريال‌های دينی سيما دارد. در اين حوزه دو نام بيش‌تر از بقيه ماندگار شده‌است. سريال "امام علی (ع)" و سريال "مختارنامه". اين سريال‌های ديدنی، سوای اين‌که هر كدام از آن‌ها مروری بر تاريخ بودند، توده‌های مردم را بيش‌ازپيش با تاريخ اسلام آشنا كردند و بسياری از حوادث مهم و تاثيرگذار تاريخی كه ريشه‌ی بسياری از اعتقادات و پاسخ بسيار محكمی به برخی شبهات بودند را نمايش داده‌اند.
در سال ۱۳۷۳ بعد از چندبار اصلاحيه در فيلم‌نامه، سريال امام علی (ع)، سرانجام با ۱۵۰ بازيگر اصلی جلوی دوربين رفت. سريال امام علی (ع) يكی از موفق‌ترين آثار سيماست. اين سريال نخستين آثار دينی، مذهبی و تاريخی بود كه با عبور از معيارهای مرسوم و متداول تلويزيون به بررسی زندگی يكی از مهم‌ترين و برجسته‌ترين شخصيت‌های دين مبين اسلام و مذهب تشيع پرداخت.
بی‌گمان نام "داوود ميرباقری" با سريال به يادماندنی، ماندگار و هر لحظه ديدنی "امام علی (ع)" گره خورده است. وی در اين سريال، به فراز و نشيب تاريخ تشيع و نمايش ابعادی از شخصيت و زندگی آن امام همام پرداخته است. حوادث دوران خلافت، جنگ‌هايی كه در دوران خلافت رخ داد، بحث حكميت و برشی از زندگی اصحاب و دشمنان ايشان، دست‌مايه‌ی خوبی برای ساخت سريال "امام علی (ع)" بود.
اضافه‌كردن برخی شخصيت‌ها به داستان دراماتيک، ديالوگ‌های فاخر و دل‌نشين، موسيقی گوش‌نواز و بازی‌های روان و زيرپوستی طيف انبوهی از بازيگران صاحب‌سبک و به‌نام سينما و تلويزيون، كارگردانی دشوار صحنه‌های عاطفی و بازسازی سكانس‌های جنگی و فضاسازی‌های مناسب با بستر روايی داستان، از جمله رموز موفقيت و ماندگاری اين سريال است.
مجموعه‌ی تلويزيونی "امام علی (ع)"، كه با هنرنمايی‌های به‌ياد ماندنی و درخشان داريوش ارجمند "مالک اشتر"، بهزاد فراهانی "معاويه"، زنده‌ياد مهدی فتحی "عمروعاص"، ويشكا آسايش "قطام" و... در ذهن مخاطبان ماندگار شده‌است، اتفاق خوش‌آيند و سنگ بنای خوبی، برای ساخت و توليد آثار فاخر در اين عرصه شد.
البته دوبله‌ی قوی و صداپيشگی هنرمندان دوبلور، در ماندگاری اين سريال نقش مهمی داشت. سريال "امام علی (ع)" پس از پخش از تلويزيون ايران، به‌صورت زيرنويس و ترجمه از شبكه‌های مختلف كشورهای آسيای ميانه و برخی كشورهای عربی پخش شد و مورد استقبال نيز قرار گرفت.
ميرباقری با كارگردانی "امام علی (ع)" نشان داد كه با بهره‌گيری از امكانات و تجهيزات تلويزيون و دست‌مايه قراردادن موضوعات دينی، می‌توان اثری ساخت كه هم مهر ماندگاری بخورد و هم مورد استقبال مخاطبان خاص و عام، منتقدان و كارشناسان دينی و مذهبی قرار گيرد. استقبالی كه مسير پرسنگ‌لاخ توليد فيلم‌ها و سريال‌های دينی را تا حد زيادی برای ديگران هم‌وار ساخت.
ميرباقری پس از اين سريال به‌سراغ تصويركشيدن حوادث روز عاشورا و زندگی يكی از اصحاب امام حسين (ع) يعنی "مختار ثقفی" رفت. پروژه‌ای عظيم با هزينه‌ای سنگين كه بيش از هشت‌سال از عمر حرفه‌ای‌اش را، صرف كارگردانی آن كرد.
"مختارنامه" جزو يكی از برترين آثار فاخر دينی به‌شمار می‌رود. فيلم‌نامه‌ی اوليه‌ی اين‌كار تاريخی را "محمدابراهيم سلطانی‌فر" نوشته‌است. حسن ميرباقری، محمد بيرانوند و داوود ميرباقری نيز در سه‌نوبت آن‌را بازنويسی كردند.
مختارنامه فروردين سال ۱۳۸۳ در "احمدآباد مستوفی" كليد خورد و ساخت اين مجموعه در لوكيشن‌های ورامين، آبادان، شاهرود و شهرک‌های سينمايی تلويزيونی غزالی و دفاع مقدس، ادامه داشت. فيلم‌برداری ۳۵ميلی‌متری "مختارنامه" در ۴۰قسمت ۴۵دقيقه‌ای، زندگی پرفراز و نشيب، قيام حماسی و قهرمانانه‌‌ی ابو اسحاق را تصوير كرد.
"مختارنامه" به‌لحاظ كيفيت در توليد، حجم بالای كار و نحوه‌ی روايت دقيق داستان، نقطه‌ی عطفی در كارنامه‌ی ميرباقری به‌شمار می‌آيد. وی در اين سريال به روايت زندگی "مختار ابوعبيد ثقفی" يكی از ياران نزديک امام حسين (ع) و اهل بيت عصمت و طهارت می‌پردازد. او در زمان واقعه‌ی عاشورا، در بند زندان‌های "ابن زياد" بود. مختار پس از شهادت امام حسين (ع) و ياران با وفايش در كربلا، به خون‌خواهی آن‌حضرت برخاست.
حضور بيش از ۱۰۰ بازيگر اصلی و فرعی در نقش‌های مختلف، فيلم‌برداری بيش از ۷۰۰ سكانس در طول شش‌سال، به تصويركشيدن جنگ‌های متعدد پيش از قيام مختار و پس از آن، نقشه‌برداری كامل از لوكيشن‌های سريال، نگارش دقيق و جامع از فيلم‌نامه، طراحی عالی صحنه و لباس‌های بی‌شمار و چشم‌گير، چهره‌پردازی‌های حرفه‌ای و باورپذير، گردآوردن بازيگران صاحب‌نام سينما و تلويزيون و سياهی‌لشگر انبوه، تيتراژ آغازين و پايانی و...، از مولفه‌های موفقيت اين اثر و جذب بی‌شمار مخاطب بود.
اين سريال هم‌زمان با پخش در ايران، در برخی كشورهای مسلمان نيز روی آنتن رفت. با نمايش آن در اين كشورها اين فرصت ارزش‌مند برای مخاطبان خارجی فراهم شد تا با صفحاتی از تاريخ اسلام، واقعه‌ی عاشورا، فرهنگ عاشورايی و نيز توان‌مندی فيلم‌سازان ايرانی در به‌تصويركشيدن اين قبيل اتفاقات تاريخی و دينی آشنا شوند.
به‌دليل ارتباط موضوعی و تاريخی "مختارنامه" با واقعه‌ی غم‌انگيز كربلا و قيام امام حسين (ع)، اين فرصت برای بيننده فراهم شد تا ضمن تماشای سريال، واقعه‌ی كربلا را لمس كند و كارگردان با تهيه‌ی تصاوير بديع، گوشه‌ای از اين حماسه‌ی پرشكوه اما اندوه‌بار را پيش روی مخاطب قرار دهد. ميزانسن، دكوپاژ، فيلم‌برداری، جلوه‌های ويژه، صدابرداری و صداگذاری، نوع روايت و... در "مختارنامه" نسبت به ديگر آثار تلويزيونی ميرباقری منحصر به‌فرد و يگانه است.
در زمان ساخت "مختارنامه" يک كارشناس دينی به‌عنوان محقق تاريخ اسلام، دركنار نويسندگان فيلم‌نامه حضور داشت. تمام تلاش كارگردان و نويسنده در ساخت اين مجموعه‌ی پرهزينه‌ی دينی، تطابق روايت و متن نهايی با مستندات تاريخی و واقعيت‌های دينی و تاريخی بوده‌است.
داوود ميرباقری درباره‌ی ساخت مجموعه‌ی تلويزيونی "مختارنامه" می‌گويد: پس از ساخت سريال امام علی (ع) با همه‌ی خاطرات شيرين و فرجام غم‌انگيزش، شيفته‌ی جست‌وجوی سلمان، صحابی بزرگ و ايرانی‌تبار حضرت محمد (ص) شدم. قريب به ده‌سال با او سفر كرديم و به جست‌وجوی حقيقت پرداختيم. از ايران و زرتشت، تا بيت‌المقدس و حضرت مسيح (ع)، و از آن‌جا تا سرزمين حجاز و مكه... رفتيم و رفتيم و رفتيم و با عشق سلمان به علی (ع) آرام شديم... اين ده‌سال بی‌شباهت به دوی ماراتن نبود. در واپسين لحظاتی كه فكر می‌كردم با سلمان فارسی به انتهای راه نزديک شده‌ام، ناگهان دونده‌ای ظاهرشد و چون باد خود را به‌خط پايان رساند. خوب كه نگاه كردم ديدم مختار است، مختار ثقفی. مختار جايی خود را نشانم داد كه نتوانستم نبينمش. جلو رفتم و سعی كردم او و قيامش را بشناسم، لذا با او به تاريخ سفر كرديم و دوشادوش او جنگيديم.
بی‌شک ساخت سريال‌هايی چون "مختارنامه" می‌تواند به‌عنوان يک جريان فرهنگی و هنری، ديباچه و سرآغاز جديدی در توليد و تهيه‌ی آثاری باشد كه قرار است براساس مضامين مذهبی و داستان‌های دينی كارگردانی شوند.
وقتی هاليوود با فيلم و سريال‌های خود به جنگ با عقايد مسلمانان و ايرانيان شيعه می‌آيد و برای تاثيرگذاشتن بر مردم هزينه‌های ميلياردی می‌كند، مطمئنا رسانه‌ی ملی با عنايت بههمين موضوع، در راستای تقابل با آن تلاش می‌كند كه يكی از راه‌های آن توليدات آثار دينی جذاب و قوی است.
ميرباقری در مختارنامه به شخصيت‌ها و آدم‌های اصلی و فرعی داستانش از "مختار ثقفی" و "مسلم بن عقيل" گرفته تا "ابن زياد"، "عمر سعد"، "شمر" و... هويت مستقلی بخشيده است. به گونه‌ای كه با تمركز بر شخصيت "مختار" به‌عنوان قهرمان سريال، از توجه به ديگر شخصيت‌های داستانش باز نمانده است.
شخصيت "مختار" با بازی "فريبرز عرب‌نيا" جذابيت لازم را برای هم‌راهی مخاطب با اين قهرمان جسور فراهم كرد. ميرباقري در "مختارنامه"، كارگردان جزئيات پرشمار است. بدين معنا كه كم‌تر نكته‌ای، از چشم تيزبين وی دورمانده است. "مختارنامه" با درنظرگرفتن تمامی ابعاد ساختاری و محتوايی، يک اثر فاخر دينی است كه در زمان پخش و يا حتی باز پخش از ساير شبكه‌ها، مخاطبان بسياری را پای قاب شيشه‌ای تلويزيون ميخ‌كوب كرد.
ميرباقری درباره‌ی سريال "مختارنامه" گفته است: به‌هر تقدير همه‌ی ما می‌گوييم زبان رسانه در زمان ما موثرترين زبان است. اين‌را بارها و بارها مسئولين فرهنگی ما با زبان رسا اعلام كرده‌اند. من واقعا در "مختارنامه" تمام تلاشم را كرده‌ام كاری عرضه كنم كه در شان و نشان‌دهنده‌ی اقتدار نظام فرهنگی جمهوری اسلامی باشد. سعی‌كردم كاری بسيار متفاوت، با انگيزه‌های بسيار بالا، انجام دهم. چهارسال خود را قرنطينه‌كردن و آماده نگاه‌داشتن و از شوق نيفتادن. خود را آماده نگه‌داری تا بتوانی بعد از چهارسال، پلانی كه امروز می‌گيری با همان قوت و قدرت پلان‌هايی باشد كه روزهای اول كار گرفتی... .
سريال‌های ايرانی نزد مردم كشورهای عربی و اسلامی آسيا و آفريقا و نيز ساير مسلمانان دنيا از مقبوليت بسيار زيادی برخوردار است و تاثيرگذاری‌های اجتماعی و سياسی زيادی در بين مردم داشته‌اند. به‌طوری‌كه برخی كارشناسان معتقدند شيوه‌ی حكومت‌داری يوسف پيامبر و سپس روحيه‌ی ظلم‌ستيزی مختار نقش موثری در روند قيام ملت‌های عربی داشته‌است و از همين‌رو بود كه برخی حكام عرب كه امروز يا نيستند و يا پايه‌های حكومت خود را سست و متزلزل می‌بينند مجازات‌های سنگينی برای خريد و فروش و حتی تماشای آن سريال‌ها وضع كردند! و البته آن‌قدر از عمق تاثيرگذاری آن سريال‌ها به وحشت افتاده بودند كه به‌سرعت دستور ساخت سريال‌های مشابه با محتوای متفاوت و براساس منافع و منابع تحريف‌شده و ناسالم خود را دادند.
از اين حيث با توجه به اهرم سريال‌سازی دينی می‌توان نقش مرجعيت رسانه‌ی ملی را برای ساير رسانه‌ها و ملت‌های منطقه برجسته‌تر نماييم، لذا با توجه به‌نياز مردم ايران و نيز ساير ملت‌های منطقه، و هم‌چنين لزوم توجه به تعاليم دينی و تاريخی براساس رويكرد بصيرت‌افزايی و تعميق بينش سياسی اعتقادی مردم، می‌بايست سرمايه‌گذاری بيش‌تری دراين حوزه‌ی تخصصی صورت پذيرد.
نويسنده: مصطفی جعفريحيی
کد مطلب: 1202
آدرس مطلب: http://tahrireno.ir/vdcg.z9qrak9xxpr4a.html
تحریر نو
http://tahrireno.ir