تحریر نو - مشکلات صنعت طلا و جواهر در کشور(قسمت اول)

کشف فلز قیمتی وگران بهای طلا در کشور ما دارای قدمتی چندین هزار ساله است و از دیرباز چه از منظر حکومت ها و چه از منظر مردم عادی یک کالای باارزش محسوب شده و نقش پررنگی در تبادلات و فعالیت های اقتصادی داشته است.

طلا در زمان هایی که هنوز پول رایج در کشور وجود نداشت به عنوان پول میان مردم رد و بدل می شد و همواره علاوه بر نقش تزئینی، جنبه سرمایه گذاری در کشور هم داشته است. بیشتر مردمان از فقیر گرفته تا غنی و متناسب با شرایط مالی و اقتصادی خود طلا و جواهر را هم به صورت زینتی و هم به لحاظ اندوخته تهیه می کرده اند و هر زمان که نیاز بوده است طلا یا جواهر ذخیره یا پس انداز شده خود را تبدیل به پول نقد می کردند.

این نگرش اگرچه در سال های اخیر به دلایل مختلف از جمله شرایط رکوردی بازار، افت قیمت سهام در بازارهای مالی و ثبات نسبی و غیرقابل پیش بینی تغییرات متعدد دلار و تغییر نگاه فرهنگی مردم به خصوص نسل جوان در خرید و ذخیره طلا به عنوان یک پس انداز مطمئن کمی کم رنگ شده است اما همچنان وجود دارد و هنوز بسیاری از مردم از " طلا و جواهر" به عنوان گزینه مطمئن سرمایه گذاری یاد می کنند و اولویت نخست آنها در پس انداز مازاد درآمد یا مصرف شان خرید طلا و جواهرات است بطوریکه پس از خرید و در مواقع نیاز ضمن حفظ ارزش اولیه آن، اگر احتیاج باشد در سریعترین زمان ممکن آن را نقد می کنند و در غیر این صورت به عنوان پسانداز همچنان حفظ خواهند کرد.

در ایران خانواده ها معمولا به روش های خاص و متناسب با وضعیت مالی ، شغلی و خانوادگی و محل سکونت برای روز مبادا پس انداز می کنند که خرید طلا و جواهر یکی از رایج ترین و مطمئن ترین این روش هاست و ریشه‌ای تاریخی دارد و ایرانیان همواره به داشتن طلا بسیار علاقه‌مند بوده اند اگرچه در سال‌های اخیر این جریان پس‌اندازی مردم در حوزه طلا، به دلیل شفاف نبودن وضع اقتصادی کشور و رکود حاکم بر سایر بازارهای سرمایه‌گذاری باعث افزایش ذخیره طلا نزد خانواده ها شده است.

فرهنگ پس انداز طلا در خانوارهای ایرانی

اندوخته کردن طلا در میان بانوان ایرانی یک قدمت طولانی دارد. طلا برای هر زنی از دوران های قدیم به عناوین مختلف مانند مهریه، حلقه‌های ازدواج و هدایا در مناسبت های مختلف ملی و مذهبی مطرح بوده است. از قدیم این‌گونه در اذهان جا افتاده که طلا و سکه‌های مهریه، سرمایه زن است و آینده او را تامین خواهدکرد به همین دلیل زنان بیشتر تمایل دارند طلا خریداری و نگه داری کنند.

براساس یک سنت قدیمی و قانون نانوشته بانوان کمتر تمایل به نگهداری پول‌های‌شان در بانک دارند و معتقدند اگر طلا بخرند در آینده سود بیشتری خواهندکرد و سرمایه بهتری در اختیار خواهند داشت زیرا پول در درازمدت ارزش خود را از دست می‌دهد اما طلا ذاتا یک فلز گرانبهاست و با وجود قدیمی شدن باز ارزش خود را اگرچه نه بصورت کامل اما همچنان بارزش است. زنان با خرید طلا احساس امنیت بیشتر می‌کنند، به‌خصوص زنان خانه‌دار که از حقوق بازنشستگی برخوردار نیستند و ذخیره طلا را یک روش مطمئن برای مواجهه با بحران‌های احتمالی و سرمایه زندگی خود و خانواده می دانند و خانواده های ایرانی همچنان داشتن طلا را به دلایل متعدد، پشتوانه محکم اقتصادی می دانند.

تغییر نگرش فرهنگی عاملی در رکود صنعت طلا و جواهر

در سال های اخیر به دلیل تغییر نگرش فرهنگی و اجتماعی به خصوص بانوان، استفاده از طلا و زیور آلات به شدت کاهش پیدا کرده است. از نظر فرهنگی نسل جدید خیلی اعتقادی به طلا به عنوان پشتوانه یک خانم ندارد. در قدیم بانوان هیچ چیز به جز طلا برایش سرمایه نبود و فکر اینکه یک روزی در صورت نیاز می تواند روی طلایی که دارد حساب کند به همین دلیل هر خانمی هر مقدار بستگی به وضعیت و شرایط خانواده ها ، پس انداز یا اندوخته ای داشت تبدیل به طلا و نگهداری می کرد و هنوز دو نسل قبل از نسل امروز این فرهنگ را حفظ کرده است. اما نسل جدید رویکردش تغییر کرده و علت آن این است که وابستگی بانوان به مردان به واسطه داشتن تحصیلات و اشتغال خود را از نظر اقتصادی مستقل از مردان می دانند و همین موضوع عاملی شده که بانوان کمتر به فکر خرید طلا باشند و این تفکر فرهنگی که در قدیم وجود داشت الان کمرنگ تر شده در نتیجه استفاده از طلا در خانم ها و دختران جوان کاهش پیدا کرده و در عوض استفاده از بدلیجات و نقره به سبب قیمت کمتر رواج پیدا کرده است. همچنین اگر در سالهای گذشته یک خانم داشتن طلا و جواهرات را از جنبه اجتماعی برتر می دانست امروزه دیگر اینگونه نیست و چیزهای دیگری مانند داشتن کیف و کفش مارک، استفاده از خودرو و یا وسایل ارتباطی و لوازم معمول و مرسوم را نشانه برتری می داند.

خلاصه اینکه اگر خانواده ها قبلا داشتن طلا و جواهرات زیاد را یک نوع تشخص اجتماعی و فامیلی می دانستند امروزه به واسطه حضور بیشتر بانوان در اجتماع و تصدی مشاغل مختلف، کسب تحصیلات، استقلال مالی و شغلی و یا مصرف کالاهایی با مارک مشخص را بیشتر می پسندند و آن را نوعی وجه تمایز اجتماعی برای خود می دانند تا خرید و استفاده از طلا و جواهرات را که همین تغییر نگرش فرهنگی و اجتماعی عاملی شده برای کاعش تقاضا و رکود در صنعت طلا و جواهر.

در قسمت بعدی جنبه های بیشتری از این رویکرد خانواده های ایرانی را بررسی می کنیم.