"وه انتیوک شاپور" فیلمی مستند از شهری تاریخی که هیچ تصویری از آن وجود ندارد
"وه انتیوک شاپور" عنوان مستندی است از سودابه مجاوری پیرامون شهر گندی‌شاپور که به یازدهمین دوره جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت ارائه شده است؛ شهری که هیچ تصویری از آن وجود ندارد.
تاریخ انتشار : شنبه ۲۰ آبان ۱۳۹۶ ساعت ۱۰:۵۳
به گزارش تحریرنو از روابط عمومی جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت، مجاوری پیرامون ساخت این فیلم توضیح داد: "وه انتیوک شاپور" دربارهی شهر باستانی گندی‌شاپور است؛ نخستین شهر دانشگاهی و بین‌المللی جهان باستان که بیمارستانی بزرگ و کتابخانه‌ای عظیم داشته است. دانش پزشکی ایران، یونان، هند نزد پزشکان برتر آن روزگار که در این دانشگاه گرد می‌آمدند، با روش‌های نوین تلفیق و روش پزشکی گندی شاپوری به جهان ارایه شد.
وی افزود: این شهر که مأمنی بود برای پزشکان، دانشمندان، هنرمندان و روشنفکران، در آغاز دوران ساسانی ساخته شد و تا قرون ۴ و ۵ هجری حیات داشت؛ اما متاسفانه ناگاه از میان رفت و ظن وجود دسیسه‌ای سیاسی را پیش می‌کشد. چنین است که امروز جز کشتزارهای وسیع و پلی ویران، هیچ از آن برجای نیست.
مجاوری ادامه داد: البته آنچه دامچاله‌های گسترده‌ای را در نخستین گام ساخت این مستند به همراه آورد، خلاء بزرگ بصری و تصویری و مغلوط بودن متون پژوهشی بود که بازخوانی تمام متون کهن و جدید مرتبط را در دستور کار ما قرار داد. مباحثی همچون تاریخ دوران ساسانی و تعاریف تاریخی از شهر، راه‌ها و جاده‌های کهن که مکان شهر را نشان می‌داد؛ پزشکی و دامپزشکی باستان، شهرسازی و معماری دوران ساسانی و امپراطوری روم، هیدرولوژی و چگونگی مهندسی آب در تمدن‌های کهن ایران، تاریخ جنگ‌های ایران و روم و نتایج آن، تاریخ مسیحیت در ایران و...
این مستندساز با تاکید بر این که همین دو مسئله بزرگ موجب شد ساخت این مستند ۶ سال زمان ببرد، تصریح کرد: "وه انتیوک شاپور" سخت‌ترین فیلمی است که تا به حال ساخته‌ام، بسیاری از مباحث برای نخستین بار است که در این فیلم مطرح می‌شود. مستندی که خود نخستین فیلم دربارهی گندی‌شاپور و نیز تاریخ و تمدن دوران ساسانی است. همکاری با فیلمبرداران حرفه‌ای همچون حسن اسدی و مهدی موسوی از توفیقات این فیلم بود.
فیلمبردارانی که با ضبط تصاویر حرکتی داخلی، خارجی، هوایی، زیرآب و ایجاد بافت نوری و تصویری در صحنه‌های بازسازی تاریخی، خلاء نبود تصویر عینی از گندی‌شاپور را جبران کرده و تصاویری فاخر و حرفه‌ای در سراسر فیلم خلق کردند.
وی خاطرنشان کرد: برای من بسیار عجیب است که علی‌رغم وجود باستان‌شناسانی بسیار متبحر درحوزه تمدن‌های پیش تاریخ ایران، متاسفانه خلاء وجود باستان‌شناسان متخصص حوزه ساسانی که تمرکزی قطعی و همواره بر شهرها و تمدن ساسانی داشته باشند، به شدت احساس می‌شود.
به گفته مجاوری، پیش از ساخت این فیلم، امکاناتی برای حفاری شهر وجود نداشت و فقدان گزارش مستند باستان‌شناسی (به غیر از گزارش مک آدامز در دهه‌ی ۶۰ قرن بیستم) امکانات پژوهشی را دشوار می‌ساخت، اما خوشبختانه ساخت این فیلم موجب شد تا کنگره‌ای بین‌المللی در شهر دزفول پیرامون گندی‌شاپور برگزار شده و سپس کلنگ حفاری شهر زده شود.
این فیلمساز با بیان این که تمامی این اتفاقات، تاثیرات ۶ سال تلاش فیلم، پژوهش‌های میدانی و مذاکرات گسترده با اساتید و پژوهشگران در منطقه بود، تصریح کرد: سوم نوامبر یعنی همین چند روز پیش، دانشگاه جندی‌شاپور با قدمت هزار و هفتصد و پنجاه سال در فهرست بزرگداشت جهانی یونسکو قرار گرفت.
مجاوری در پاسخ به این پرسش که آیا از تکنیک بازسازی برای پُر کردن خلاء تصویری موجود استفاده کرده، گفت: بازسازی از شهری که که حتی یک پلان سه بعدی شهرسازی ندارد و حتی تا بحال چنین پلانی برای هیچ یک از شهرهای دیگر ساسانی توسط متخصصین کشیده نشده است و بحث تاثیر بافت شطرنجی معماری روم هنوز بر سر این شهر و دیگر شهرهای ساسانی سایه افکنده، کاری به شدت خطرناک بود، آنچه امکان ساخت انیمیشن یا بازسازی تاریخی از خود شهر را مطلقاً منتفی می‌کرد؛ اما فارغ از تصویر شهری، فیلم بازسازی‌هایی دارد از تاریخ‌نویسان و جغرافی‌نویسان اوایل اسلام که با نگاهی نو اجرا شده‌اند.
وی افزود: من سعی کرده‌ام به گونه‌ای قیاسی کار کنم؛ بدین معنا که شیوه‌ی معماری و اندام‌واره‌های شهری بازمانده از برخی شهرهای ساسانی استان فارس را بکار گرفته‌ام تا نشانی باشد از تصویر کلی شهر گندی‌شاپور؛ یعنی اگر چه شهرهای دارابگرد، گور، ایوان کرخه از میان رفته‌اند، اما شهر بیشاپور که حدوداً ۲۰ سال قبل از گندی‌شاپور ساخت آن آغاز شد و در زمان تولد گندی‌شاپور هنوز در حال ساخت و ساز بود و حتی کاخ اردشیر و سروستان بعنوان معدود آثار برجای مانده از دوران ساسانی، می‌توانند شیوه و سبک شهرسازی و معماری گندی‌شاپور را فارغ از مصالح بوم آورد، به خوبی نشان دهند.
مجاوری با تاکید بر این که فرهنگ و تاریخ ایران همواره از موضوعات مورد علاقه اوست، تصریح کرد: علاقه‌ای وافر به ساخت مستندهایی دربارهی شهرهای تاریخی و فاخر ایران که در گذر تاریخ از میان رفته‌اند و دلایل تاریخی و تحلیل روانشناسانه آن دارم؛ شهرهایی همچون: شنب غازان، نیشابور کهن، ربع رشیدی و... که کاری به شدت دشوار به دلیل نبود منابع تصویری و پژوهشی بود. به همین دلیل ساخت مستندی دربارهی گندی‌شاپور را انتخاب کردم؛ شهری به غایت ارزشمند، شهر علوم کهن ایران که ساخت مستندی فاخر را علی‌رغم دشواری‌های بسیار، طلب می‌کرد.
وی افزود: هنگام ساخت فیلمی دربارهی نقاشی مانی برای مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی که متاسفانه ساخت آن ۸ سال است معلق مانده، دریافتم که مانی را در گندی‌شاپور و از دروازه این شهر به دار می‌کشند. عجیب است که در طول تاریخ ساسانی سه قتل مهم در این شهر رخ می‌دهد: مانی، انوشزاد پسر انوشیروان، بندوی عموی خسرو و بعدها سردار ایرانی یعقوب لیث صفار که گندی‌شاپور را به پایتختی برگزیده بود، در همین شهر وفات یافت؛ شهری که گویا شهر دیگر‌اندیشان و مخالفین دولتی هم بوده است!
مجاوری در پایان، پیرامون همکاری با مهتاب کرامتی و امین تارخ برای خوانش گفتار متن این فیلم توضیح داد: من شانس بسیار بزرگی آوردم که توانستم هر دوی این بازیگران درخشان را برای نریشن فیلم داشته باشم؛ آنچه به دلیل وجود مدیر تولید حرفه‌ای فیلم خانم فاطمه زیوری میسر گردید. این نخستین نریشن‌خوانی این بازیگران برجسته در یک مستند بود. متن واجد دو بخش است: بخش مختص متون کهن و متن اصلی که نوشتاری مدرن برای فاصله‌گذاری از متون تاریخی داشت. بخش تاریخی که خوانشی دشوار داشت، توسط امین تارخ و به بهترین طریق ممکن خوانده شد، صدایی که برای همه ما یادآور صدایی تاریخی است. بخش مدرن توسط مهتاب کرامتی خوانده شد، با صدایی به شدت گیرا و تعلیم‌یافته که تاثیر گفتار را دو چندان کرده است.
مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی سازمان امور سینمایی، یازدهمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران سینماحقیقت را طی روزهای ۱۹ تا ۲۶ آذرماه ۱۳۹۶، با شعار "حقیقت بهترین راهنماست" که از فرمایشات حضرت علی(ع) است، در شهر تهران برگزار خواهد کرد.
کد مطلب: 13804
