چگونه تله فقر در بافت فرسوده روح زیبایی شهرها را می بلعد؟
امروز بافتهای فرسوده شهری به منزله تله فضایی فقر تبدیل شده‌اند كه به دلیل نبود برنامه و مدیریت واحد و كارآمد حلقه آن هر روز تنگ‌تر می‌شود.
تاریخ انتشار : يکشنبه ۲۶ خرداد ۱۳۹۸ ساعت ۱۵:۲۳
تحریرنو: در عصری که جهان به سرعت به سمت شهری شدن می تازد و تا سال ۲۰۵۰ حدود ۸۰درصد از مردم جهان شهرنشین خواهند شد، فرسودگی چالش بزرگ بسیاری از شهرهاست که هزینه های هنگفت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، امنیتی و زیست محیطی را برای شهر و مدیریت شهری به دنبال دارد. در همین راستا بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده شهری در واقع به عنوان یک جنبش جهانی پدیدار شده است.
امروزه بسیاری از شهرها در اثر فشار جمعیت و صنعت با فرسودگی قسمتی از بافت خود در طول زمان مواجه شده اند. این بافتها قسمتی از پهنه شهر هستند که در برخی مواقع واجد ارزش تاریخی بوده و نیازمند مداخله هستند. بافتهاي فرسوده شهري از جمله ساخت و سازهاي ناموزون شهري هستند كه به دليل قدمت اين بافت ها از يك سو و نيز وجود پديده هاي مهاجرت، فقر، آلودگي هاي زيست محيطي و بعضي ديگر از مسائل اقتصادي و اجتماعي – فرهنگي به عنوان يكي از اساسيترين مشكلات شهري؛ بويژه در كلان شهرها درآمده اند.
در واقع بافتهای فرسوده شهري صرفاً محيطهايي داراي بافت كالبدي فرسوده نيستند، بلكه اين محله ها بازتاب عوامل اجتماعي، اقتصادي، سياسي، علمي و فني و عوامل ارزشي و اعتقادي و نيز نوع روابط انساني موجود در جامعه و محيط بزرگتر هستند.
اگر بخواهیم اندکی عملیاتی تر به تعریف بافت فرسوده بپردازیم باید گفت که بیشتر ساختمانهای اینگونه بافتها دارای قدمتی بیش از ۵۰سال دارند و اگر هم کمتر از ۵۰سال عمر داشته باشند فاقد استانداردهای فنی هستند. دانه بندی آنها ریز بوده و به طور متوسط مساحت عرصه آنها کمتر از ۲۰۰ متر می باشد.
مصالح بکار رفته در آنها چه خشت و آجر و یا آهن بدون اتصالات و فاقد سیستم سازه ای و اسکلتی باشد ؛چه مصالح نامرغوبی که امروز نوسازهای فرسوده را بوجود آورده اند، معابر آنها یا تنگ و پرپیچ و خم با بن بستهای با عرض کمتر از ۶ متر هستند، یا شهرک های جدیدی هستند که با وجود عریض بودن خیابان های آنها به علت افت نمای بصری و نامرغوبی مصالح ساختمانی دچار فرسودگی زودتر از موعد شده اند.
در کشور ما طبق جدیدترین آمارها حدود ۱۴۰هزار هکتار بافت فرسوده در۴۶۵ شهر کشور شناسایی شده است که در واقع این بافتها ۲۰ درصد سطح شهرها و ۳۰ درصد جمعیت شهري کشور را در جاي داده اند.
بر هم کنش سه شاخص ناپایداري بناها، ریزدانگی قطعات و نفوذ ناپذیري معابر در این بافتها شرایط بسیار ویژهاي در افزایش خطر و تلفات جانی ساکنان و هموطنانمان در شرایط وقوع مخاطرات طبیعی و انسانی ایجاد می نماید.
این بافتها علاوه بر اینکه به لحاظ زيبايي بصري دچار ناهنجاري هايي متعدد بوده و روح جستجو گر زيبايي شهروندان را اقناع نمي كند از نظر اجتماعی و اقتصادی نیز به تله های فقر تبدیل می شوند آنها بخاطر کیفیت زیست پایین به فرصتي براي سكونت اقشار كم درآمد روستايي و شهري كه فاقد توان مالي براي سكونت در ساير محلات شهري مي باشند، شده که به تبع آن چرخه اي از فرسودگي و فقر اجتماعي- فضايي را در اين محلات دامن زده است.
ذکر موضوع فرسودگی در کلانشهر تهران به روشن شدن موضوع کمک بیشتری خواهد کرد در تهران حدود ۳۳۰۰ هکتار بافت فرسوده وجود دارد که سه شاخص مذکور را دارا هستند و حدود ۱۴هزار هکتار از مساحت ۶۵هزار هکتاری آن ناپایدار می باشد به عبارتی ۲۰درصد از مساحت شهر تهران در شرایط ناپایدار قرار دارد که در زمان وقوع بحران و مخاطره می تواند فاجعه آمیز باشد.
در همین راستا موضوع باز آفرینی بافت های فرسوده شهری در یکی دو دهه اخیر مورد توجه برنامه ریزان و مدیران شهری قرار گرفته است. واژه "بازآفريني شهري" به عنوان يك واژه عام مفاهيم ديگري نظير بهسازي، نوسازي، بازسازي، توانمندسازي و روان بخشي شهري را در بر مي گيرد. بازآفريني شهري به مفهوم احياء، تجديد حيات و نوسازي شهري و به عبارتي دوباره زنده شدن شهر است.
در کشور ما هم علیرغم اینکه به لحاظ تئوریک این موضوع به خوبی پرورش داده شده و ضرورت و اهمیت آن آشکار شده است و حتی بسترهای قانونگذاری و مقرراتی آن نیز تا حدودی فراهم شده است اما کماکان اجرایی کردن آن در عرصه شهرهای کشور بسیار کند و بطئی پیش می رود طبق بند پ تبصره ذیل ماده ۶۱ قانون برنامه ششم وزارتخانه های راه و شهرسازی کشور و شهرداریها موطف اند با اعمال سیاستهای تشویقی و در چارچوب قانون حمایت از احیای بافتهای فرسوده از اقدامات بخش غیر دولتی برای احیا و بازسازی بافتهای فرسوده حمایت نمایند همچنین طبق بند ت همین تبصره دولت مکلف است سالانه به احیا و بهسازی حداقل ۱۰درصد از بافتهای فرسوده شهری را با رعایت سرانه های روبنایی و زیربنایی توسط بخش غیر دولتی و شهرداریها در قوانین بودجه سنوات پیش بینی نماید.
طبق قانون برنامه ششم باید در انتهای این قانون ۵۰درصد از بافتهای فرسوده کشور بهسازی و نوسازی شده باشند اما به نظر می رسد برای تحقق این امر از مکانیزمهای حمایتی و تشویقی بیشتری استفاده شود.
سید محسن طباطبایی مزدآبادی عضو هیات علمی دانشگاه و دبیر کل انجمن علمی اقتصاد شهری ایران
کد مطلب: 18713
