نگاهی به فیلم محمد رسول‌اله (بخش دوم)
اگر باور کنیم "تنها صداست که می‌ماند"، صدای جادویی و جاودانه‌ی فیلم "محمد رسول‌اله" یکی از ماندنی‌ترین صداها برای همه‌ی مسلمانان جهان است.
تاریخ انتشار : شنبه ۲۸ تير ۱۳۹۳ ساعت ۱۹:۴۵
اگر باور کنیم "تنها صداست که می‌ماند"، صدای جادویی و جاودانه‌ی فیلم "محمد رسول‌اله" یکی از ماندنی‌ترین صداها برای همه‌ی مسلمانان جهان است. موریس ژار با ساخت آهنگ باشکوه و با صلابت این فیلم در اذهان ما شرقی‌ها ماندگار شد.
موریس ژار (Maurice Jarre) آهنگ‌ساز و رهبر ارکستر فرانسوی متولد ۱۳ سپتامبر ۱۹۲۴ (۲۲ شهریور ۱۳۰۳) در لیون است.
وی در جوانی به کنسرواتوار پاریس پیوست تا آهنگ‌سازی، هارمونی و پرکاشن را با سازهای اصلی‌اش بی‌آموزد. او اولین کارش را در سال ۱۹۵۱ در پاریس ساخت.
موریس ژار در دهه‌ی ۶۰میلادی در آمریکا اقامت گزید و به‌عنوان یکی از آهنگ‌سازان مشهور هالیوود شناخته‌شد. او بیش از ۱۵۰ موسیقی فیلم برای کارگردانان مشهوری مانند جان فرانکن‌هایمر، آلفرد هیچکاک، جان هیوستون، لوچینو ویسکونتی و پیتر ویر ساخته‌است. شهرت او بیش‌تر به‌خاطر موسیقی فیلم‌های موفقی چون لورنس عربستان (۱۹۶۲)، دکتر ژیواگو (۱۹۶۵)، گذری به هند (۱۹۸۴) می‌باشد، که هر سه برنده‌ی جایزه‌ی اسکار شده‌اند.
او از آن دسته آهنگ‌سازان فیلمی بود که ملودی‌ها را نمی‌نویسند، آن‌چه را که احساس می‌کنند هم نمی‌نویسند، بلکه گوشه‌ای از قلب‌شان را هم با آن به‌جا می‌گذارند تا تصویر را غنی‌تر کنند.
ژار برای ساخت موسیقی فیلم عقاد مدتی درباه‌ی موسیقی شرق و عربی تحقیق کرد که درواقع تم اصلی موسیقی آن براساس اذان ساخته شده‌است یا بهتر است بگوییم آهنگ‌سازش از اذان الهام گرفته. ضمن این‌که برای یکی‌شدن با فضای داستانی فیلم دو ماه تمام در محل فیلم‌برداری زندگی‌کرده و بعد از این مدت طی یک‌ماه موسیقی این فیلم را نوشته‌است.
مجید انتظامی (آهنگ‌ساز و رهبر ارکستر کشورمان) درباره‌ی موسیقی فیلم "محمد رسول‌اله" می‌گوید: "بخش عمده‌ای از تاثیرگذاری فیلم حتی روی ما، به‌عنوان مخاطبان ایرانی مسلمان، به‌دلیل قدرت بالای موسیقی است. ببینید تماشاگر که به‌قصد شنیدن موسیقی، فیلم را تماشا نمی‌کند اما موسیقی کارش را دورادور و غیرمستقیم انجام می‌دهد. شما به‌عنوان تماشاگر "محمد رسول‌اله" بازیگرانی را می‌بینید که واکنش‌های دراماتیک نشان می‌دهند، شما متوجه دوربین نمی‌شوید، درواقع همه‌چیز آن‌قدر درست پیش می‌رود که به‌چیز دیگری فکر نمی‌کنید. اما این موسیقی تکان‌دهنده‌ی موریس ژار است که شما را وارد دنیای تصویری مصطفی عقاد و ارتباط‌تان را برقرار می‌کند. موسیقی در پشت همه‌ی این صحنه‌ها در حال حرکت است. خود کار قوی است، عوامل قوی‌اند، به‌همین دلیل موسیقی هم بخشی از همین فضای حرفه‌ای است."
موسیقی این اثر فاخر در ۱۲قطعه و با نام‌های "پیام"، "هجرت"، "ساخت اولین مسجد"، "سوره"، "حضور محمد"، "ورود به مکه"، "اعلامیه (تبلیغ آشکار اسلام)"، "اولین شهدا"، "جنگ"، "گسترش اسلام"، "بت‌های شکسته" و "ایمان به اسلام" به‌مدت ۳۸دقیقه‌و۱۱ثانیه ساخته‌شد.
موریس ژار در ۲۹ مارس سال ۲۰۰۹ (۹ فروردین ۱۳۸۸) وقتی ۸۴سال سن داشت بر اثر بیماری سرطان در لس‌آنجلس جان‌سپرد.
دوبله
یکی از دلایلی که این فیلم را بیش‌ازپیش برای ما دیدنی‌تر و دل‌نشین‌تر می‌کند، دوبله‌ی عالی آن است.دوبله‌ی فیلم "محمد رسول‌اله" تمام عناصر يک دوبله فاخر را داراست که دربرگيرنده‌ی ترجمه، نحوه‌ی ديالوگ‌نويسی، انتخاب گويندگان و صدابرداری مطلوب می‌شود.
منوچهر اسماعیلی
منوچهر اسماعيلی، مدیر دوبلاژ "محمد رسول‌اله"، اين فيلم را سال ۱۳۵۸ در استوديو فيلمکار و با جمعی از بهترين‌های اين حرفه دوبله کرد.
نسخه‌ی با کيفيت سينمايی به انضمام نسخه‌ی صدا و موسيقی، هم‌راه متن‌های ديالوگ به‌طور جداگانه، به شاه‌کاری انجاميد که هنوز پس از گذر سال‌ها و پخش‌های مکرر آن از شبکه‌های تلويزيونی، شاهد هيچ‌گونه افت صدايی و تصويری از "محمد رسول‌اله" نبوده‌ايم.
اسماعيلی در این فیلم عهده‌دار نقش‌گويی به‌جای شخصيت "حمزه" (آنتونی کویین) است که قبلا تجربه‌ی نقش‌گويی به‌جای وی در فيلم "جاده" را هم داشته، اما اجرای صدايش در نقش حمزه به‌قدری ماندگار است که تصوير کويين را با صدای اسماعيلی، تنها می‌توان در ذهن تداعی کرد.
اسماعیلی در سکانس جنگ بدر وقتی سه‌نفر از سپاه اسلام رودرروی سپاه مشرکان قرار می‌گيرند، اسماعيلی با لحنی تمسخرآميز به نمايندگان آن سپاه می‌گويد: "ما در شان شما هستيم؟"
وی کلمه‌ی "هستيم" را طوری ادا می‌کند که لايه‌ای از طعنه نيز در آن وجود دارد و لحظاتی بعد، هنگامی‌که حضرت علی (ع) را خطاب می‌کند طوری باصلابت است که زيبنده‌ی اين نام قرار می‌گيرد. همه‌ی اين موارد گويای بی‌همتايی منوچهر اسماعيلی در نحوه‌ی نقش گويی‌اش است.
در دوبله‌ی "محمد رسول‌اله" ما نقش‌گويی به‌اصطلاح کوچک و بزرگ نداريم که گوينده‌ی نقش مکمل کار را جدی نگرفته باشد. نمونه‌ی درخشان اين موضوع اجرای صدای شخصيت شاعر است که توسط شهروز ملک‌آرايی صورت گرفته. با اين‌که طول اجرای اين نقش کم‌تر از يک‌دقيقه است اما ملک‌آرايی با استعداد خويش و هدايت مدير دوبلاژ آن‌را ماندگار می‌کند. مابقی گويندگان نيز فوق‌العاده جذاب و هم‌طراز يک‌ديگر نقش‌ها را گفته‌اند.
نصراله مدقالچی
نصراله مدقالچی در کارنامه‌اش، کارهای ماندگار زيادی دارد، اما صدايش به‌جای "ابوسفيان" آن‌قدر فوق‌العاده بوده که جای هيچ‌گونه ايرادی نگذاشته است.
وی عناصر ذکاوت، سياست و رياست اين پرسوناژ را در صدايش به‌کار گرفته و تاثيرگذارترين ديالوگ‌های فيلم را از زبان وی می‌شنويم: "محمد از قلب‌ها وارد می‌شود نه از ديوارها."
رفعت هاشم‌پور
نوع گویندگی و جنس صدای رفعت هاشم‌پور به‌گونه‌ای است که به او امکان گویندگی در نقش شخصیت‌های عمیق و چند بعدی را می‌دهد. وی برای صدای شخصيت "هند" خباثت و مکاری را استادانه اجرا نموده‌است.
ناصر ممدوح
صدای شيک و اشرافی ناصر ممدوح نيز کاملا تناسب با چهره و حالات "خالد" دارد.
سعید مظفری
"زید" (پسرخوانده‌ی پيامبر) را سعيد مظفری با نوعی کنج‌کاوی و مهربانی در صدا گفتهاست.
جلال مقامی، محمدعلی دیباج، ناصر خاوری
در سکانس مشهور ملاقات مسلمانان با نجاشی در حبشه، جلال مقامی (جعفر)، محمدعلی ديباج (نجاشی) و ناصر خاوری (عمر) در باورپذيری اين واقعه‌ی تاريخی بسيار کوشيده‌اند.
مقامی به‌شکلی بسیار آگاهانه به‌نوعی مظلومیت در صدایش راه می‌دهد که اساسا از صدق درون می‌آید و پاک‌ِ پاک است. تاثیر کلام مقامی در نقش "جعفر" در این سکانس آن‌چنان است که روح مکالمات میان یک مسلمان و یک مسیحی را باظرافت و باورپذیر کرده‌است.
آرشاک قوکاسیان
صدای آسمانی آرشاک بر روی چهره‌ی پاک و معصوم "گریک هیگن" در نقش "عمار" از انتخاب‌های عالی مدیر دوبلاژ به‌شمار می‌رود. در سکانس خانه‌ی یاسر و سمیه هنگامی‌که پدر، فرزند را از "افکار خطرناک محمد" بیم می‌دهد دیالوگ عمار قابل توجه‌است. "افکار خطرناک؟ این‌که ثروت‌مندان نباید فقرا رو استثمار کنند؟ قدرت‌مندان نباید به ضعیفان ظلم کنند؟ این گفته‌ها خطرناک هستند؟"
ناصر طهماسب
صدای ناصر طهماسب روی "بلال" هنگامی‌که به مکه وارد می‌شوند و دستورات پیامبر را بلند و با لحن درست می‌گوید: "هیچ دری نباید شکسته‌شود، کسی حق ندارد به اموال مردم دست‌درازی کند، به‌کسی تعرض و توهین نشود، هرکسی پشت در ِ بسته‌است در امان است، افراد خانه‌ی ابوسفیان در امان هستند و کسانی که در کعبه هستند در امانند" از تاثیرگذارترین صحنه‌های فیلم است.
احمد رسول‌زاده
احمد رسول‌زاده، مدير دوبلاژ پيش‌كسوت سيما و گوینده‌ی نقش "ابوطالب" اظهار داشت: اگر بخواهم جمله‌ای درخصوص دوبله‌ی فيلم سينمايی "محمد رسول‌اله" بگويم، آن‌را دوبله‌ای شاخص و ممتاز نام‌گذاری می‌كنم كه با مهم‌ترين گويندگان ايران دوبله شد.
صادق ماهرو
تیتراژ فیلم با صدای مخملی و گرم صادق ماهرو آغاز می‌شود: "دانشمندان و محققین تاریخ اسلام، دانشگاه الازهر در قاهره، انجمن شیعیان لبنان، درستی و واقع‌گرایی این فیلم را تایید نموده‌اند. سازندگان این فیلم به سنت اسلامی که بر طبق آن تصویرسازی از پیامبر مغایر با معنویت پیام اوست توجه نموده‌اند. بنابراین، تصویری از نبی‌اکرم نشان‌داده نمی‌شود."
وی هم‌چنین به‌جای رابرت براون در نقش "پدر هند" گویندگی کرده‌است.
بهرام زند
بهرام زند از گویندگان و مدیران دوبلاژ موفق و گوینده‌ی نقش "امیه" درباره‌ی دوبله‌ی این اثر گفت: نقش من و به‌نوعی حضورم در اين اثر بزرگ سينمايی خيلی كم‌بود و بزرگ‌ترين افتخار برای من كار با منوچهر اسماعيلی بود. دوبلورهای بزرگی در دوبله‌ی اين فيلم سينمايی حضور داشتند و همه باهم هم‌كاری خوبی داشتند.
سیامک اطلسی
سیامک اطلسی گوینده‌ی نقش "ولید" (برادر هند) درباره‌ی دوبله‌ی این فیلم گفتهاست: منوچهر اسماعيلی تمام گويندگان پيش‌كسوت را برای دوبله‌ی اين اثر جمع كرد و اكنون پس از گذشت اين همه سال، دوبله‌ی "محمد رسول‌اله" جزو آثار ماندگار و طلايی دوبله‌ی ايران است.
اطلسی در ادامه گفت: با وجود بازيگرانی بزرگ در اين اثر و با توجه به مضمون مذهبی آن من تمام انرژی خود را برای صداپيشگی به‌جای وليد گذاشتم و از اين بابت بسيار سپاس‌گزار و خوش‌حال هستم.
در پایان فراموش نکنيم که ترجمه‌ی بی‌نقص حسين شايگان، صدابرداری و باندسازی باکيفيت صدا از جانب زنده‌ياد روبيک منصوری و صدای رشک‌برانگيز از حنجره‌ی گرم فريدون فرح‌اندوز به‌عنوان راوی داستان، دوبله‌ی این فیلم را به مثابه‌ی آموزشگاه دوبله برای علاقه‌مندان اين هنر درآورده‌است.
اسامی کامل گویندگان فیلم بر اساس حروف الف‌با:
منوچهر اسماعیلی (حمزه و نماینده‌ی پیامبر نزد موکوآکیس فرمان‌روای مصر و سهیل بن عمرو)
سیامک اطلسی (ولید برادر هند)
غلام‌علی افشاریه (حذیفه برادر هند)
علی‌رضا بدرطالعی (نماینده‌ی پیامبر نزد خسرو پرویز پادشاه ایران)
جواد پزشکیان (فروشنده‌ی پارچه)
نصرت‌اله حمیدی (ابوجهل)
ناصر خاوری (عمر)
آذر دانشی (همسر ابولهب)
محمدعلی دیباج (نجاشی پادشاه حبشه)
حسین رحمانی (ابولهب)
احمد رسول‌زاده (ابوطالب)
ایرج رضایی (یاسر و تاجر یمنی)
بهرام زند (امیه)
ناصر طهماسب (بلال)
محمود فاطمی (هراکلیوس امپراتور روم)
فریدون فرح‌اندوز (راوی)
آرشاک قوکاسیان (عمار)
ظفر گرایی (نماینده‌ی اوس و خزرج)
صادق ماهرو (عُتبه (پدر هند) و توضیحات ابتدای فیلم)
نصراله مدقالچی (ابوسفیان)
سعید مظفری (زید)
حسین معمارزاده (خسرو پرویز پادشاه ایران و حاکم مدینه)
جلال مقامی (جعفر)
شهروز ملک‌آرایی (شاعر و بت‌پرست سوار بر کجاوه)
ناصر ممدوح (خالد)
ولی‌اله مومنی (وزیر و مشاور هراکلیوس امپراتور روم)
تورج مهرزادیان (نماینده‌ی پیامبر نزد هراکلیوس امپراتور روم)
پرویز نارنجیها (نماینده‌ی اوس و خزرج و مبلغ دین اسلام در پایان فیلم)
بدری نورالهی (سمیه)
رفعت هاشم‌پور (هند)
هم‌چنین مهدی آرین‌نژاد و برخی دیگر از گویندگانی که نام‌شان در بالا ذکرشد بسیاری از نقش‌های فرعی دیگر را در حد یک‌کلمه یا یک‌جمله‌ی کوتاه نیز گفته‌اند.
وحید اسمی
کد مطلب: 1020
